Persentil Hesaplama ve Persentil Eğrisi Nedir?

Hayatınıza bir çocuğun girmesiyle beraber o zamana kadar belki de hiç duymadığınız, farklı kavramlarla karşı karşıya kalırsınız. Bunlardan biri de persentil hesaplama ve persentil eğrisidir. Çocuğun doğumundan itibaren 18 yaşına kadar duyacağınız bu kelime, onun büyürken hangi çizgide ilerlediğinin hesaplanmasını sağlar. Persentil eğrisi aynı zamanda; büyüme eğrisi, büyüme tablosu, boy – kilo çizelgesi ya da persentil tablosu olarak da tanımlanabilir. Şimdi bu kavramın biraz daha detaylarına inelim.

Persentil Eğrisi Nedir?

Persentil kelimesinin kökeni İngilizce’de yüzdelik anlamına gelen “percentile” sözcüğüne dayanır. Türkçedeki yaygın kullanımında ise çocukların büyüme ve gelişmelerinin takip edildiği tablo ve grafikleri tanımlar. Çocukların doğumlarından itibaren aylarına veya yaşlarına göre takip edilen persentil tablosunda boy uzunluğu, kilo ve 3 yaşa kadar baş çevresi değerleri bulunur. Persentil eğrisi değerleri 18 yaşına kadar hesaplanmaya devam eder. Persentil eğrisindeki değer aralıkları %3 ila %97 arasındadır ve %50’lik dilim ortalama değerleri ifade eder. Persentil eğrisi kız ve erkek çocuklar için farklı değerler içerir. Her ülkenin kendine özgü persentil eğrisi vardır. Ülkedeki tüm çocukları temsil edecek örnek grupların boyları, kiloları ve baş çevreleri hesaplanarak bu tablolar oluşturulur. Türkiye’deki çocukların persentil eğrileri Prof. Dr. Olcay Neyzi ve arkadaşlarının çalışmaları sonucunda oluşturulmuştur.

Erkeklerde Persentil Eğrisi ve Persentil Hesaplama

Erkek çocukların büyüme ve gelişmelerinin takibi erkek persentil eğrisi ile yapılır. Erkek çocukların büyüme evreleri kız çocuklarına göre farklılık gösterir. Erkek çocukları için kullanılan persentil eğrisinde %3’lük dilim en alt sınırı, %97’lik dilim en üst sınırı temsil eder. Burada dikkat edilmesi gereken çocuğun gelişiminin eğriye paralel olarak ilerleyip ilerlemediğidir.

Erkek çocuklarda persentil hesaplama işlemleri, Türkiye ortalamasına göre gerçekleştirilir ve ortalamayı tutturan çocukların gelişimleri doğal olarak kabul edilir. Persentil hesaplama işlemleri sonucunda çocuğun Türkiye ortalamasının altında çıkması durumunda ise herhangi bir gelişim bozukluğu bulunup bulunmadığının araştırılması gerekir.

Kızlarda Persentil Eğrisi ve Persentil Hesaplama

Kız çocukların büyüme ve gelişmelerinin takibi kız persentil eğrisi ile yapılır. Kız çocukların büyüme evreleri de erkek çocuklarına göre farklılık gösterir. Yine kız çocukları için de kullanılan persentil eğrisinde %3’lük dilim en alt sınırı, %97’lik dilim en üst sınırı temsil eder. Çocuğunuz doğumundan itibaren hangi çizgideyse ona paralel olarak ilerlemesi normal gelişim gösterdiği anlamına gelir.

Kız çocuklarının fiziksel gelişimi, yaşıtları olan erkek çocuklarından daha farklı bir şekilde seyredebilir. Kimi kız çocukları erkeklerden daha kısa ya da daha düşük kilolu olurken kimi kız çocukları ise erkeklere göre daha hızlı fiziksel gelişim gösterir. Bu sebeple de kız çocuklarının persentil hesaplama işlemlerinde Türkiye’deki kız çocuklarının ortalamasının esas alınması büyük önem taşır.

Persentil Hesaplama, Persentil Eğrisi Nasıl Hesaplanır?

Persentil eğrisi hesaplamaları genellikle bunun için hazırlanmış özel tablolar üzerinden yapılır. Biraz önce de değindiğimiz gibi kızların ve erkeklerin büyüme eğrileri birbirlerinden farklılık gösterir. Bu nedenle öncelikle çocuğunuzun cinsiyetine göre kız ya da erkek persentil eğrisi tablosuna bakmalısınız. Sonra çocuğunuzun yaşının olduğu noktayı işaretleyip yaşına göre kilosuna, boyuna ve baş çevresine bakabilirsiniz. Bunlarla birlikte yaşa göre vücut kitle indeksinin de olduğu persentil eğrileri bulunmaktadır. Persentil eğrisindeki değerler %3, %10, %25, %50, %75, %90 ve %97’dir.

Persentil Eğrisi Nasıl Değerlendirilir?

Bütün yetişkin insanların aynı boy ve kiloda olmasını beklemediğimiz gibi çocukların da aynı boy ve kiloda olmasını beklememeliyiz. Özellikle bu tablolarda çocuğun %50 persentil değerinde olması gerektiği gibi bir algı oluşabilir, ancak durum bu şekilde değildir. Bir çocuğun yaşına göre boyunun 50. persentil çizgisinde olması, çocuğun o yaş grubundaki 100 çocuğa göre 50’sinden daha uzun, diğer 50’sinden de daha kısa olduğu anlamına gelir. Benzer şekilde, eğer 75. persentilde ise, aynı yaştaki 100 çocuğa kıyasla boyu 75’inden daha uzun, 25’inden daha kısa olduğu anlamına gelir.

Persentil eğrisinde çıkan sonuçların anlamları ise şu şekildedir:

• %0 – %10 Arası: %0 ila %10 arasındaki persentil değerleri, çocuğun büyümesinde ciddi bir gerilik olabileceği anlamına gelir. Persentil hesaplama sonuçları bu aralıkta çıkan çocuklar, yaşıtlarından gözle görülebilir seviyede daha az gelişmiş durumda olur. Bu sebeple de persentil hesaplama sonuçları bu aralıkta çıkan çocukların mutlaka doktor gözetiminden geçirilmesi önerilir.
• %10 – %25 Arası: Bu aralık, çocuğun gelişiminin az da olsa geri kaldığı anlamına gelir. Bu durum, yukarıda belirtildiği gibi beslenme hatalarından kaynaklanabilir ve büyük ihtimalle kolayca çözülür. Yine de bu persentil sonucu bu aralıkta çıkan çocukların doktor muayenesinden geçmesi önerilir.
• %25 – %75 Arası: Bu aralık, bebeğin gelişiminin yaşıtlarıyla ve Türkiye ortalamasıyla uyumlu olduğu anlamına gelir.
• %75 – %90 Arası: Bu aralık, çocuğun gelişiminin olağandan daha fazla olduğuna işaret eder ve ağırlıklı olarak yukarıda bahsedilen obezite probleminden kaynaklanır.
• %90 – %100 Arası: Bu aralık, çocuğun çok fazla geliştiği anlamına gelir. Jigantizm ve akromegali riski taşıyan çocuklar, bu grupta yer alır. Bu sebeple de sonuçları bu kadar yüksek çıkan çocukların mutlaka hormon testinden geçirilmesi tavsiye edilir.

%3 ila %97 arasındaki değerler, genellikle herhangi bir müdahale gerektirmez ya da basit önlemlerle çözülebilen sorunlara işaret eder. Eğer çocuğunuz bu değerlerin dışında bir gelişim göstermesi durumunda doktorunuza danışmanız tavsiye edilir. Bu değerlerin arasında olup yine anormal olan durumlarla karşılaşılabilir. Persentil eğrileri çocuğun gelişimini değerlendirmede en güvenilir yöntemlerden biri olsa da tek başına bir kriter olarak kabul edilmez. Önemli olan nokta; düzenli doktor kontrollerine gidip bunun dışında da çocuğunuzu sürekli gözlemliyor olmanızdır.

Persentil Değerlerinin Düşük Çıkması Ne Anlama Gelir?

Çocukların gelişim seviyesinin ortalama değerlerin altında çıkması, çoğu zaman olağan koşullardan kaynaklanır. Kimi çocuklar, genetik mirasları sebebiyle daha minyon bir yapıya sahip olabilir ve bu sebeple de boy, kilo ve baş çevresi gibi değerleri Türkiye ortalamasının altında çıkabilir. Bu gibi durumlarda çocuğun genel sağlığında herhangi bir problem tespit edilmezse, tıbbi müdahaleye gerek görülmez ve süreç olağan şekilde devam eder.

Çocuğun persentil eğrisinin ortalama altında çıkması, kimi zaman ciddi sağlık sorunlarına da işaret edebilir. Çocuklarda gelişim bozukluğuna sebep olan ve en sık karşılaşılan sağlık sorunları ise şunlardır:

• Prematüre doğumdan kaynaklanan gelişim geriliği,
• Genetik ya da kromozomal rahatsızlıklar,
• Yetersiz beslenmeye bağlı gelişim bozuklukları,
• SMA hastalığı,
• Büyüme hormonu eksikliği,
• Tiroid hormonu eksikliği.

Persentil hesaplama işlemleri sonucunda çocuğunuzun ortalama altında çıkması durumunda en kısa sürede çocuk hekiminize başvurmanızda yarar bulunur. Çocuklardaki gelişim bozukluklarının önemli bir bölümü, zamanında müdahale edilmesi durumunda tedaviyle çözüme kavuşturulabilir. Bu sebeple, ailelerin çocuklarının gelişimini ihmâl etmemeleri ve doktor gözetimine başvurmaları büyük önem taşır.

Persentil Değerlerinin Yüksek Çıkması Ne Anlama Gelir?

Persentil hesaplama sonuçları ortalamanın biraz üstünü gösteriyorsa, bu durum çocuğunuzun gelişiminde herhangi bir sorun bulunmadığı anlamına gelir. Sonuçların ortalamanın çok üstünde çıkması ise anne ve babalar için uyarı niteliğindedir. %90 ve üzerindeki persentil sonuçları, çeşitli müdahaleleri zorunlu hâle getirebilir.

Çocukların persentil değerlerinin Türkiye ortalamasının çok üstünde çıkması, ağırlıklı olarak fazla kilo ile ilgilidir. Kimi çocukların bünyesi, kilo almaya daha müsait olabilir ve bu çocukların sağlıksız, dengesiz bir şekilde beslenmesi, çocuk obezitesi problemini tetikleyebilir. Eğer çocuğun persentil hesaplama sonucunun yüksek çıkmasının sebebi fazla kiloysa, çocuğun dengeli bir diyet uygulaması sağlanabilir. Çocuklara uygulanacak diyet programlarının uzman doktor gözetiminde oluşturulması son derece önemlidir. Gelişim çağındaki çocuklara denetimsiz bir şekilde diyet uygulanması, kilo problemini çözmeye çalışırken farklı sağlık sorunlarına yol açmanızla sonuçlanabilir. Denetimli bir diyet sonucunda çocuğun kilosu normal seviyelere inerse ve persentil hesaplama sonuçları Türkiye ortalamasını yakalarsa, ekstra müdahaleye gerek duyulmaz ve kilo kontrolü sürecine geçilir.

Diğer Sebepler

Çeşitli genetik rahatsızlıklar ve fizyolojik bozukluklar da çocukların persentil eğrisinin çok üzerinde bir gelişim göstermesine yol açabilir. Bu sorunlardan en önemlisi, jigantizm hastalığıdır. Çocuğun olağanın üzerinde, “devasa” boyutlarda bir fizik sahibi olması durumunu tanımlayan jigantizm, hipofiz bezinin büyüme hormonunu kontrolsüz bir şekilde salgılamasından kaynaklanır ve ilerleyen yıllar için son derece ciddi sağlık problemleri doğurur. Zamanında müdahale edilmeyen jigantizm sendromları, vücudun sağlıklı bir şekilde gelişememesine yol açar ve erken ölüm de dahil olmak üzere pek çok kötü sonuç doğurabilir.

Persentil değerleri ortalamanın çok üzerinde çıkan çocuklarda karşılaşılabilen aşırı büyüme hastalıklarından bir diğeri ise akromegalidir. Tıpkı jigantizm gibi önemli bir büyüme problemi olan akromegalide de büyüme hormonları gerekenden daha fazla salgılanır. Jigantizm ve akromegali arasındaki temel fark ise gelişim hızıdır. Jigantizm, erkenden fark edilebilecek kadar hızlı bir şekilde ilerlerken akromegali daha yavaş bir şekilde kendisini belli eder ve erken dönemde yalnızca uzman tıp doktorları tarafından fark edilebilir. Bu sebeple de persentil değerleri ortalamanın üzerinde çıkan çocukların hormon seviyelerinin kontrol edilmesi, erken dönem akromegali hastalığının teşhis edilebilmesi açısından büyük önem taşır.

Siz de annelikle ilgili önemli ipuçları öğrenmek, çocuğunuzun gelişimini kolayca takip etmek ve çocuk bakımı hakkında her türlü detaya kolayca ulaşmak isterseniz, CiciÇocuk’u takip edebilirsiniz. Uzmanlar tarafından sizin için bir araya getirilen birbirinden yararlı bilgilerle hem kendi sağlığınızı hem de çocuğunuzun sağlığını koruyabilirsiniz.

Referans:

http://www.cshd.org.tr/uploads/pdf_CSH_279.pdf

http://www.istanbulsaglik.gov.tr/w/tez/pdf/cocuk_sagligi/dr_mehmet_nizamoglu.pdf

Uzm. Dr. Canan Yılmaz Durur

2001-2005 yılları arasında Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı (Pediatri) olarak çalışmalarına devam eden Uzm. Dr. Canan Yılmaz Durur, 2005-2010 yılları arasında ise Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde Çocuk İmmünolojisi ve Alerji Hastalıkları Ünitesi’nde üst ihtisasını tamamlamıştır.