Tourette sendromu, kontrol edilemeyen tekrarlayıcı hareketler veya istemsiz hareketler ile karakterize bir bozukluktur. Sürekli göz kırpmak, omuz silkmek, aşağılayıcı sözler söylemek ya da normalden farklı sesler çıkarmak bu sendromun bir parçası olarak ortaya çıkabilir. Tiklerin ortaya çıkışı genellikle 2-15 yaş arasındadır ve genellikle 6 yaş civarında ilk şikayet ile karşılaşılır. Erkek çocuklarda görülme ihtimali kız çocuklarına göre 3-4 kat daha yüksektir. Her ne kadar bu rahatsızlığı ortadan kaldırabilecek bir tedavi yöntemi mevcut olmasa da çeşitli uygulamalar ile kontrol altına alınabileceği unutulmamalıdır. Hatta bazı Tourette sendromu olan bireylerde şikayetler o kadar siliktir ki tedavi gereksinimi bile duyulmayabilir. Hastalıkta oluşan tikler genellikle gençlik yıllarını takiben gerileme eğilimindedir. Ancak bazı bireylerde şikayetlerin kötüleşme ihtimali de olduğu için Tourette sendromu hakkında bilinçli olmak önemlidir.
İçindekiler
Tourette Sendromu Nedir?
Tourette sendromu, birçok tikin eşlik edebileceği kısa süreli ya da kronik seyir izleyebilen bir nörolojik bozukluktur. Bu nörolojik etkilenme sonucunda bireylerde istemsiz vokal (sesler) veya fiziksel tikler ortaya çıkar. Tiklerin meydana gelmesi her yaşta olabilse de genellikle ergenlik öncesi çocukluk döneminde görülürler. Ergenliğe giriş ile birlikte Tourette sendromu ile oluşan şikayetler genellikle gerileme eğilimine girer ancak bu sendroma sahip bireylerin yaklaşık olarak %10-15’inde yaşın ilerlemesi ile birlikte şikayetlerde kötüleşme tespit edilir.
Tourette sendromunun altında yatan neden henüz tam olarak ortaya çıkarılabilmiş değildir. Ancak beyinde bazal ganglionlar adı verilen yapıların bu istemsiz hareketler, duygulanım ve öğrenme ile ilgili işlevlerde etkili olabileceği ve dolayısıyla bu bölgedeki nörokimyasal dengesizliklerin Tourette sendromu gelişimini tetikleyebileceği düşünülmektedir. Aynı zamanda bu sendromun gelişiminde bir genetik yatkınlık da söz konusu olabilir. Aile bireyleri arasında bu sendroma sahip bireylerin bulunması diğer bireylerde ortaya çıkma ihtimalini artırıcı etki gösterir. Tourette sendromu prematüre doğan çocuklarda zamanında doğan çocuklara göre daha sık görülür.
Tourette Sendromu Belirtileri Nelerdir?
Tourette sendromunun ana belirtisi tiklerdir. Bu tiklerin şiddeti bazı bireylerde nerdeyse fark edilmeyecek boyutta iken bazı kişiler için günlük yaşamı sekteye uğratacak boyutlara varabilir. Yüzde meydana gelen göz kırpma gibi tikler genellikle başlangıç şikayetini oluşturur ancak bu herkes için geçerli bir durum olmadığı unutulmamalıdır.
Tikler kendi içerisinde çeşitli gruplara ayrılarak incelenir. Fiziksel tikler ya da diğer bir ifade ile motor tikler, vücudun tekrarlayıcı olarak hareket ettirilmesidir. Vokal veya fonetik tikler ise kişilerin bazı söz ve sesleri istemsiz olarak tekrarlamasını ifade eder. Bu tanımlamalar dışında tikler basit veya kompleks (karışık) olmasına göre de alt gruplara ayrılabilir. Basit tiklerde sadece tek bir ses vardır veya tek bir kas grubu etkilenmiştir. Kompleks tiklerde ise sesli ifadeler uzun cümleler şeklindedir ve motor tikler birçok kas grubunu etkilemiş olarak karşımıza çıkar.
Tourette sendromu ile oluşabilecek belirti ve bulgular şu şekilde özetlenebilir:
Basit fiziksel tik örnekleri:
- Göz kırpma
- Diş gıcırdatma
- Kafa sallama
- Boyun çevirme
- Göz devirme
- Burun çekme
- Omuz silkme
- Dili dışarı çıkarma
Basit vokal tik örnekleri:
- Havlama benzeri ses çıkarma
- Islık çalma
- Boğaz temizleme
- Öksürme
- Hıçkırma
- Sümkürme
- Diş gıcırdatma
- Bağırma veya çığlık atma
Kompleks fiziksel tik örnekleri:
- Öpücük atma gibi uygunsuz jestler yapma
- Başkalarının hareketlerini taklit etme
- Alkışlama
- Kafa sallama
- Çevredeki objelere vurma
- Zıplama veya hoplama
- Etrafa tekme atma
- Titreme
- Objeleri koklama
- Kendine veya başkalarına dokunma
Kompleks vokal tik örnekleri:
- Ses tonunun konuşma içerisinde sürekli değişmesi
- Başkalarının sözlerini tekrar etme
- Aynı cümleyi veya ifadeyi sürekli olarak tekrarlama
- Müstehcen ifadeleri yüksek sesle dile getirmek
Tourette Sendromu Tedavisi Nasıldır?
Tiklerin ciddi seyretmediği Tourette sendromu vakalarında herhangi bir tedavi girişimine başvurulmaz. Ancak ciddi seyirli, kişinin kendisi ve çevresi için tehlike oluşturabileceği tiklerde çeşitli uygulamalar ile şikayetler kontrol altına alınmaya çalışılır. Bir psikoterapi tekniği olan davranış terapisi, bir çocuk psikiyatristi uzmanı ile birebir olarak gerçekleştiriliren bir terapi uygulamasıdır. Davranışsal terapi uygulamaları içerisinde bireye farkındalık kazandırılması, tiklerini yapmayı erteleyebilmeyi ve bu tikler için uygulanabilecek diğer davranışsal bilişsel müdahale yöntemlerini bulundurur. Bu terapi yöntemine ek olarak psikoterapi seansları içerisinde çeşitli rahatlama teknikleri ve nefes egzersizleri de kullanılabilir.
Tourette sendromunda oluşan şikayetlerin dindirilmesinde bazı ilaç tedavilerine de başvurulur. Çeşitli nöroleptik ilaçlar, vücuttaki dopamin reseptörlerini etkisizleştirerek oluşan tik belirtilerinin konrol altına alınmasında faydalı olabilir. Tourette sendromu olan çocukların bazılarında dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tablosu da şikayetler içerisinde yer alabilir. Dolayısıyla bu durumun tedavisi için kullanılan ilaçlar bazı bireylerde tik düzeyini etkilemeden dikkat eksikliği şikayetinin iyileştirilmesini sağlayabilir. İlaç tedavisine ek olarak ciddi tikler ile seyreden Tourette sendromu olgularında derin beyin stimülasyonu adı verilen nörolojik tedavi yöntemlerine de başvurulabilir. Ancak bu uygulamanın etkinliğine dair çalışmaların hala devam ettiği unutulmamalıdır. Derin beyin stimülasyonunda, pile benzer şekilde çalışan bir cihaz beynin hareket kontrolü ile ilgili bölümlerinin uyarılmasını sağlar ve böylelikle oluşan motor tiklerin kontrol altına alınması gerçekleştirilebilir.
Tourette sendromu olan bireylerde tedavinin önemli bir parçası da bu kişilere sosyal destek sağlanmasıdır. Bu sendroma sahip bireyler kendilerini genellikle toplumun dışında ve yalnız hissederler. Yaptıkları hareket ve sesleri kontrol etmek için harcadıkları enerjiye rağmen bir türlü başaramamaları onların diğer bireyler ile birlikte normal aktiviteler içerisinde yer almaları konusunda çekinmelerine neden olabilir. Bu nedenle toplumun Tourette sendromu hakkında bilinçli ve anlayışlı olması oldukça önemlidir.
Tourette sendromu olan birçok bireyde tikler 20’li yaşların başlangıcından itibaren gerilemeye başlayabilir. Hatta bazı bireylerde şikayetler kendiliğinden tamamen ortadan kalkabilir. Tikleri devam eden bireylerin bu durumun bir sağlık sorunu olduğunu ve yaşam süresini veya zeka gibi bilişsel işlevlerinin etkilenmediğini bilmesi önemlidir. Şikayetlerin devam etmesi halinde sağlık kuruluşlarına başvurarak uzman hekimlerden destek almanız önerilir.
Kaynakça:
1- https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/tourette-syndrome/symptoms-causes/syc-20350465
2- https://www.healthline.com/health/gilles-de-la-tourette-syndrome
3- https://www.medicalnewstoday.com/articles/175009
4- https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/tourette-syndrome/diagnosis-treatment/drc-20350470
