Çocuklarda dil gelişimi duyulan ses ve kelimelerin anlamlandırılmasıyla başlar. Bu gelişim mırıldanma, tekrarlama ve heceleme ile başlayıp gramer kurallarına uygun anlamlı cümleler kurmak ile devam eden bir süreçtir. Doğum gerçekleştiği an başlayan çocuklarda dil gelişimi sürecinin yaklaşık 6. yaşa kadar devam ettiğini söylemek mümkündür.
Dünyayı anlamak ve öğrenmek için çevre ile iletişim kurmak önemlidir. Dış dünya ile iletişim kurmanın vazgeçilmez unsuru ise şüphesiz başarılı dil gelişimidir. Elbette her çocuğun kendini çevresinde konuşulan dil ile ifade etmeye başlama zamanı farklıdır. Bu zaman farkındaki en önemli etmen, çocuğun doğduğu coğrafyada konuşulan dildir. Ancak yine de çocuklarda dil gelişimi için genel geçer yaş aralıkları vermek mümkündür.
Bize göre bir çocuğu herhangi bir konuda eğitmek için en önemli püf nokta ebeveynlerin bu konuda bilgi sahibi olmasıdır. Bu yüzden her şeyden önce çocuklarda dil gelişim aşamaları hakkında kısa bir bilgilendirme yapmaktan yanayız. Böylece çocuğunuzun dil gelişimini yakından takip edebilecek, ve ona ihtiyacı olduğu şekilde destek olabileceksiniz.
Yazımızın ikinci bölümünde ise çocuklarda dil gelişimi için neler yapılmalı sorusunu cevaplayacağız.
İçindekiler
Çocuklarda Konuşma Evreleri
Konuşma Öncesi Dönem
Konuşma öncesi dönem yaklaşık olarak doğumdan sonraki ilk 9 ayı kapsar. Bu dönemdeki dil gelişiminin en önemli aşaması dışarıdan gelen dil sembollerini anlamlandırmadır. Bunun dışında bilinçli ya da bilinçsiz ağlama ve mırıldanma refleksleri çocuklarda konuşma öncesi dönem dil gelişiminin önemli parçalarıdır.
0- 6 Haftalık Dönem:
Bebeğin doğumdan sonraki ilk 6 haftalık dönemde çıkardığı neredeyse tüm sesler bilinç dışıdır. Yani bebek bu sesleri bir şeyi anlatmak için çıkarmaz. Bu dönemde dil gelişimine dahil olan tek ses aynı zamanda bebeğin bilinçli olarak çıkardığı tek ses olan ağlamadır. Bebekler yemek ve uyku ihtiyacını, ya da bir rahatsızlığı olduğunu belli etme aracı olarak ağlamayı kullanır. Bu bilinçli ağlamalar bebekler için karşılarındaki bireyler ile iletişime geçmenin ilk örneği olduğu için çocuklarda dil gelişiminin ilk aşaması olarak değerlendirilir.
6 Hafta- 3 Ay Arası Dönem:
6 haftalık dönemden sonra bebekler ağlama dışında çıkardıkları seslerde gelişme göstermeye başlar. Ağlamanın dış dünya ile iletişim kurmanın ilk örneği olduğunu söylemiştik. Altıncı haftadan sonra ağlamaya eklenen gülme ve çığlık sesleri bebeğin mutluluk ve rahatsızlık ifadelerinde gelişme gösterdiğinin bir belirtisi olarak değerlendirilir. Bebeğin çıkardığı sesler bazı harflere benzeyebilir, ancak bu seslerin hala istem dışı olduğunu unutmayalım. Özellikle “a, u ya da o” gibi sesli harfler bebeklerin mutluluk ya da hoşnutsuzluk ifadeleri için sık sık kullandığı seslerdir. Bunları birer kelime ifadesi olarak değil sevinç ya da rahatsızlık göstergesi olarak kullanırlar.
6-9 aylık dönem:
Çocuk dil gelişiminde 6-9 ay arası dönem mırıldanmanın tekrarı olarak da isimlendirilir. Altıncı aydan sonra bebekler, çıkardıkları sesleri iletişim aracı olarak kullanabileceklerini yavaş yavaş fark etmeye başlar. Bu dönemde bebeklerin çıkardığı seslerdeki çeşitliliğin artması, ve özellikle “m,p,b” gibi baskın harfleri sık sık tekrar etmesi beklenir. Bir bebeğin 6-9 aylık dönemde mırıldandığı küçük sesleri tekrar etmemesi işitme problemi ya da zihinsel problemlere işaret olabilir. Bu dönemde bebek bir kelimeyi söyleyene kadar ona bu kelimeyi tekrarlamak, ve söylemesi için teşvik etmek geliştirici olacaktır.
Konuşma Dönemi
Konuşma dönemi 9- 24 aylık dönemi kapsar. Hecelerin birleştirilmesiyle başlayan konuşma süreci kelimelerin birleştirilmesi ve gramer kurallarına uygun kısa cümleler kurulması ile devam eder.
9- 12 Aylık Dönem:
Çocuk dil gelişiminde 9-12 aylık dönem gelişimin en belirgin yaşandığı dönemdir diyebiliriz. Bu dönemde bebekler ilk kez dışarıda duydukları sesleri bilinçli olarak taklit etmeye başlar. Bu dönemde bebekler önceden duymuş olduğu kelimeleri taklit ederek karşısındaki kimselere bir şeyler anlatmaya çalışır. Dil gelişimleri henüz tamamlanmadığından bu seslerin mırıldanma gibi duyulması normaldir. Ancak bir bebekle uzun zaman geçiren ebeveynleri ya da diğer kişiler zamanla bu mırıldanmaların bir anlam taşıdığını fark edecektir. Yani 9-12 aylık dönemde bebekler kelimeleri tamamen doğru söyleyemese de bilinçli bir şekilde çıkardıkları seslerle bir şeyler anlatmaya çalışır. Yaklaşık olarak bir yaşa denk gelen 9-12 aylık dönemin sonu konuşma döneminin başlangıcı olarak da kabul edilir.
12-18 Aylık Dönem:
Bu dönem çocukların öğrendiği kelimeleri somut dünya ile eşleştirdiği dönemdir diyebilir. Örneğin araba kelimesini öğrenmiş 12-18 aylık dönemdeki bir bebek sokakta yürürken arabaları gösterip bu sözcüğü tekrarlayacaktır. Bu öğrendiği kelimeleri pekiştirmesine ve dil gelişimine katkı sağlar. Bu tek sözcüklü ifadeler kimi zaman bir cümle anlamı bile taşıyabilir. Örneğin babasına gidip anne diyerek diğer odayı gösteren bir bebek, annesinin diğer odada olduğunu ifade etmenin bir yolu olarak beden dilini ve öğrendiği kelimeyi kullanıyor demektir.
18- 24 Ay Arası Dönem:
Çocuklarda dil gelişiminde bir önceki dönemin en belirgin özelliği bilinçli bir şekilde bazı sesleri taklit etmekti. Aylar geçtikçe çocuğunuz dil konusunda kabiliyetleri de artıyor.Bu taklit etmeler sayesinde kelimeleri gerçeklerine benzer bir şekilde söyleyebilmeye başladı. Artık sıra anlamlarını da bildiği bu kelimeleri birleştirip kısa cümleler kurmakta. Bu dönemdeki dil gelişiminin yalnızca kelimeleri söylemek olmadığını belirtmeliyiz. Günlük hayatımızda kullandığımız tüm sözcükleri öğrenmek takdir edersiniz ki biraz zaman alacaktır. Bu dönemde bir cümle kurmak için bilmediği ya da söyleyemediği bir kelimeyi beden dilini kullanarak ifade etmesi de çocuklarda dil gelişiminin bir parçasıdır. Örneğin kapı kelimesini bilen bir çocuk kapıyı çal demek için kapı deyip eliyle “tık tık” işareti yapabilir. Bu da 12-18 aylık dönem dil gelişimine dahil bir olgudur.
2-3 Yaş Arası Dönem:
Çocuk dil gelişiminde 2-3 yaş arası dönem çocukların artık en az 2-3 kelimelik cümleleri rahatlıkla kurduğu dönemdir. Bu cümleler gramer yönünden eksik olsa da anlaşılırdır. Bu dönemdeki bir çocuk babamla parka gittim demek yerine bu cümleyi örneğin baba parka gittik şeklinde kurabilir. Yine de içinde bulunulan bağlama göre çocuğun kurduğu cümleler anlamlıdır. 2-3 yaş arası dönemde çocukların sözcük bilgisi yeterli olduğundan kelime dağarcığını genişletme yolu duyulan sözcükleri tekrar etmekten çıkıp soru sormaya geçer. Bu dönem çocukların en çok soru sorduğu dönemlerden biri olarak bilinir.
3- 6 Yaş Arası Dönem:
Üçüncü ya da dördüncü yaşın bitmesiyle çocuğun kelime dağarcığı iyice genişlemiştir. Sorulara aldığı cevaplarla beraber çevresindekileri konuşmaları gözlemlemeye devam eden çocuklar, 3-6 yaşlık dönem boyunca gramer kurallarına uygun konuşmayı öğrenirler. İyelik ve çekim eklerini, özne yüklem ilişkisini kavrarlar ve kendilerini dili herkesin kullandığı şekilde kullanarak ifade edebilirler. Çocuklarda dili doğru kullanmayı sağlamak için günlük konuşma biçimlerine dikkat etmek ebeveynlerin özellikle 3-6 yaş arasındaki en önemli görevlerinden biridir.
Çocuklarda Sağlıklı Dil Gelişimi İçin Neler Yapılmalı?
- Çocuklarda dil gelişimine katkı sağlamak için yapılması gereken en önemli şey onlarla sık sık konuşmaktır. Doğduğu andan itibaren sakin ve tane tane konuşarak bebeğinize yapıyor olduğu şeyleri anlatmak dil gelişimini önemli ölçüde hızlandırır. Örneğin, mama vakti geldiğinde bebeğinize ismiyle hitap edip acıktın mı diye sormak işe yarayabilir. Bebeğiniz ne söylediğinizi anlamasa da iletişim kavramını fark etmesine katkı sağlayacak, ve konuşma sürecini hızlandıracaktır. Bebeğe sık sık ismiyle hitap etmek ismini öğrenmesi ve kimlik oluşum sürecini hızlandırması açısından da önemlidir.
- Belirli bir gelişim evresine kadar bebeklerin görüş açısı 25-30 cm ilerisini kapsar. Bu yüzden konuşurken ne olduğunu anlaması için bebeği yüzünüze yakın tutmak, ya da eylemleri görebileceği bir noktaya oturtmak önemlidir.
- Kelimeleri doğru kullanma ve doğru ses tonlaması önemlidir. Ses tonlaması bebeğin dikkatini çekmek ve cümlenin duygusunu ton ile ifade etmek için önemlidir. Ebeveynler çocuk dil gelişiminde bir bakıma sözlük görevi gördüğünden, kelimelerin doğru kullanımı çocukların doğru öğrenmesi için şarttır.
- Hoşlandığı oyuncak ve yemek gibi şeyleri kullanarak dikkatini çekmeye; bu yolla iletişimi arttırmaya çalışın.
- Hiçbir çocuk başlarda her kelimeyi doğru söyleyemez. Yanlış söylediği kelimeler için ona kızarak ya da gülerek hevesini kırmayın. Çabasını takdir ederek bebeğinizi konuşmaya teşvik edin.
- Artık belirli bir aşamaya gelindiğinde, çocukların özgüven kazanmak için yalnızca ebeveynlerle değil çevredeki diğer kimselerle de konuşması gerekir. Özellikle 2 yaşından sonra çocuğunuzu uygun sosyal ortamlara sokarak dil gelişimine katkı sağlayabilirsiniz.
- Televizyon izlemek dil gelişimi üzerinde oldukça olumsuz bir etkiye sahiptir. Özellikle iki yaşına gelmeden önce çocukların asla televizyon izlemiyor olması gerekir. 2 yaşından sonra da bu aktivite olabildiğince az olacak şekilde devam etmelidir.
- Yaşına uygun çocuk kitapları çocukların dünyayı anlaması ve kendini ifade etmesi için çok önemlidir. Resimli kitapları kullanarak kelimeleri tekrar etmek, ve bu tekrarı her gün uygulamak çocuğunuzun dil gelişiminde oldukça etkili olacaktır.
Referans:
https://www.dbe.com.tr/tr/cocuk-ve-genc/11/cocuklarda-dil-gelisimi/
https://www.ttb.org.tr/STED/sted0700/6.html
2001-2005 yılları arasında Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı (Pediatri) olarak çalışmalarına devam eden Uzm. Dr. Canan Yılmaz Durur, 2005-2010 yılları arasında ise Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde Çocuk İmmünolojisi ve Alerji Hastalıkları Ünitesi’nde üst ihtisasını tamamlamıştır.
